Το θέατρο της Ήλιδας αποτελεί το σημαντικότερο μέχρι σήμερα μνημείο που έχει έρθει στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Είναι κατασκευασμένο σε ειδυλλιακή θέση κοντά στις όχθες του Πηνειού, ώστε οι παραστάσεις και τα δρώμενα που εκτυλίσσονταν στην σκηνή και την ορχήστρα του θεάτρου είχαν ως φόντο την κοιλάδα λίγο πριν σβήσουν οι χωμάτινοι ημιορεινοί όγκοι και μετατραπεί σε πεδιάδα.
Δίπλα στο θέατρο είχε ανιδρυθεί ιερό του Διονύσου με λατρευτικό άγαλμα το οποίο είχε φιλοτεχνήσει ο μεγάλος Αθηναίος γλύπτης Πραξιτέλης .
Μερικές από τις βασικές πληροφορίες που μας δίνουν την ταυτότητά του είναι οι εξής:
- Κτίστηκε τον 4ο αι. π.χ. και υπέστη μετασκευές στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια.
- Η λίθινη σκηνή του με το προσκήνιο και τα παρασκήνια είναι από τα παλαιότερα της αρχαίας Ελλάδας.
- Έξι διάδρομοι ανόδου, πλάτους περίπου ενός μέτρου, στρωμένοι με ποταμίσιες πέτρες (κροκάλες), χώριζαν το κοίλο σε επτά κερκίδες. Ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι συγκρατούσαν την επίχωση του κοίλου και διαμόρφωναν με τα πλευρικά διαμερίσματα της σκηνής τις δύο παρόδους του θεάτρου.
- Οι θεατές δεν κάθονταν σε κερκίδες αλλά στα πρανή του χωμάτινου κοίλου, όπως ακριβώς και στο στάδιο της Ολυμπίας.
- Η πρόσβαση γινόταν με έξι λίθινες κλίμακες που χώριζαν το κοίλο σε επτά κερκίδες. Ένα πλήρες αποχετευτικό δίκτυο εξασφάλιζε το θέατρο από τον κίνδυνο πλημμύρας.
- Η λειτουργία του θεάτρου διακόπηκε στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, όταν επήλθε και γενικότερος μαρασμός της πόλης, και στο χώρο του δημιουργήθηκε νεκροταφείο με συστάδες κιβωτιόσχημων και κεραμοσκεπών τάφων.
- Το θέατρο αποκαλύφθηκε ήδη κατά τις πρώτες έρευνες που διεξήγαγε στην Ήλιδα την περίοδο 1910 – 1914 το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Otto Walter.
- Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο αρχαίο Θέατρο της Ήλιδας φιλοξενήθηκαν μοναδικές παραστάσεις αρχαίου δράματος και κωμωδίας στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας το οποίο γνώρισε μεγάλη διάδοση. Σήμερα για τις παραστάσεις και τις άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις του Φεστιβάλ της Ήλιδας χρησιμοποιείται το σύγχρονο ξύλινο θέατρο που κατασκευάστηκε από το ΥΠΠΟ πλησίον του αρχαίου και ξεκίνησε την λειτουργία του το έτος 2006
